Przewód pokarmowy jest drugim największym układem w organizmie człowieka. Sterowany jest przez własny, tzw. enteryczny układ nerwowy.  Nie działa on jednak samodzielnie, tylko pozostaje w ścisłym związku z mózgiem. Intensywna komunikacja od jelit do mózgu wpływa zatem znacząco na codzienny nastrój, a duża część emocji może być związana z pracą nerwów w jelitach. Wiele chorób o podłożu psychicznym (depresja, Alzhaimer) związanych jest ze stanem jelit. Nasz stan psychiczny wpływa też na funkcjonowanie jelitowego systemu nerwowego – problemy natury psychologicznej mogą doprowadzić do chorób układu pokarmowego, a więc do zaburzeń trawiennych.

Wydaje się oczywiste, że przewód pokarmowy odpowiedzialny jest za przyjęcie pokarmu, rozdrobnienie, trawienie, wchłanianie oraz wydalanie niestrawionych resztek. Jednak często zapominamy o tym, jak ważną funkcję pełni w kształtowaniu naszej odporności. Na całej jego długości zachodzi wydzielanie nie tylko enzymów trawiennych, ale też i hormonów, które wpływają na kontrolę spożywania pokarmów (przez co regulują odczucie głodu i sytości) oraz czynników immunologicznych (odpornościowych). 

Przewód pokarmowy stanowi również barierę fizyczną, mikrobiologiczną i immunologiczną dla substancji i mikroorganizmów, które mogą być dla człowieka szkodliwe. Stanowi siedlisko bogatej mikroflory, która pełni wiele ważnych, wzajemnie uzupełniających się funkcji. W trakcie spożywania pożywienia do organizmu człowieka trafia ogromna ilość bakterii, antygenów, drożdżaków, promieniowców czy pierwotniaków, dlatego też zagrożenie dla zdrowia od strony przewodu pokarmowego jest bardzo duże. Jednak organizm posiada szereg mechanizmów chroniących powierzchnię przewodu pokarmowego przed szkodliwymi czynnikami. To mikroflora bytująca w przewodzie pokarmowym człowieka, obok funkcji trawiennych i syntezy niektórych witamin, chroni przewód pokarmowy przed bakteriami chorobotwórczymi.

Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego mają różną zawartości jakościową i ilościową drobnoustrojów. Największą aktywność, liczebność i zróżnicowanie wykazuje mikroflora zamieszkująca jelito grube. Przewód pokarmowy skolonizowany jest przez ponad tysiąc gatunków bakterii. Cała populacja tych drobnoustrojów nosi nazwę mikrobiomu.

Jednak nie tylko mikrobiom wpływa na odporność przewodu pokarmowego.  Należy zauważyć, że w błonach śluzowych jelit znajduje się większość komórek układu odpornościowego. Komórki nabłonka jelita cienkiego stanowią 70-80% wszystkich komórek ciała produkujących przeciwciała w organizmie człowieka. Tworzą one skomplikowany system odpornościowy, zwany układem GALT (ang. gut associated lymphoid tissue). 

Cechą charakterystyczną układu GALT jest produkcja przeciwciał w klasie IgA. IgA reagują z wieloma antygenami zewnętrznymi, przez co uniemożliwiają patogenom i alergenom przejście przez śluzówki do wnętrza organizmu. Wydzielnicze przeciwciała IgA stanowią pierwszą linię obrony przed szkodliwymi czynnikami. Funkcja układu odpornościowego jelit nie ogranicza się jednak tylko do wydzielania IgA. Jelita są również głównym źródłem przeciwzapalnych oraz regulujących odpowiedź immunologiczną limfocytów T. Są one aktywowane w przewodzie pokarmowym i odgrywają znaczącą rolę w zapobieganiu rozwoju chorób o podłożu immunologicznym, w tym alergii, chorób autoimmunologicznych i przewlekłych schorzeń zapalnych.

W rozwoju systemu GALT podstawowe znaczenie mają bakterie jelitowe, które zasiedlają przewód pokarmowy. Bakterie jelitowe są pierwszym antygenem zewnętrznym, aktywującym odporność po narodzeniu. Pobudzają do działania makrofagi (tzw. komórki żerne, niszczące drobnoustroje), komórki o właściwościach przeciwzakaźnych i przeciwnowotworowych (tzw. komórki NK) zlokalizowane w jelicie, oraz enterocyty do produkcji czynników przeciwzapalnych.

Mikroflora jelitowa, poprzez aktywację różnych komórek układu GALT, stanowi więc podstawowy czynnik regulujący funkcje układu odpornościowego. W odróżnieniu od bakterii patogennych, bakterie zasiedlające przewód pokarmowy nie aktywują swoistej reakcji immunologicznej skierowanej przeciwko sobie, ale wpływają na rozwój i dojrzewanie układu odpornościowego, kontrolując jego funkcje przez całe życie. 

Widzimy więc, że przewód pokarmowy nie służy jedynie do przyjmowania, trawienia i wchłaniania pokarmu, ale stanowi też główne źródło komórek odpornościowych, które chronią organizm przed szkodliwymi czynnikami i kontrolują odpowiedź immunologiczną organizmu. Układ pokarmowy odpowiada też za nasze samopoczucie, dlatego powinniśmy o niego dbać każdego dnia. Jak? To już temat następnego artykułu.