Każdy z nas, zapewne niejednokrotnie, przeżywał trudne sytuacje, o których mógł powiedzieć, że „jest w kryzysie”. Czym zatem konkretnie jest kryzys, jakie są jego przejawy oraz co pozytywnego może dla nas wypłynąć z tego doświadczenia?

Kryzys to zjawisko naturalnie, wpisane w tok życia każdego z nas, niezależnie od wieku, płci, statusu ekonomicznego czy społecznego. Ważne jest, by uświadomić sobie, że przeżywanie kryzysu samo w sobie nie jest objawem patologicznym. To zdecydowanie reakcja dobrze funkcjonującego człowieka na trudną sytuację, która przydarzyła mu się w życiu i w subiektywnej ocenie przerasta jego możliwości. Samoocena jest tu najistotniejsza, nie każdy bowiem zareaguje na trudną sytuację w ten sam sposób. Nie u każdego na gruncie tej samej sytuacji musi rozwinąć się kryzys. Inaczej mówiąc kryzys to taki stan psychiki, któremu towarzyszy wysokie napięcie emocjonalne, w znacznej mierze o zabarwieniu lękowym, występuje zachwianie dotychczasowej równowagi psychicznej. Jest to reakcja stresowa, jednak o bardzo dużej sile i szczególnej złożoności*.

Zobacz też: Dlaczego wartości są w życiu ważne?

Wyróżnić możemy dwa główne typy kryzysów:

• ostry: u którego podstaw leży nagłe niespodziewane konkretne wydarzenie, stresor oddziałuje jednorazowo, ale intensywnie. Przykładami mogą być wypadek czy utrata pracy;
• chroniczny: stresor oddziałuje długotrwale, a sam kryzys narasta stopniowo. Momentem ujawnienia kryzysu jest wystąpienie czynnika spustowego. Przykładami mogą być mobbing czy wypalenie zawodowe.

Kryzys wybija nas z naturalnej równowagi psychicznej, zatem osoba będąca w kryzysie nie czuje i nie zachowuje się w sposób dla siebie typowy, a objawy kryzysu są zawsze wyrazem indywidualnych wysiłków osoby będącej w kryzysie. Najczęściej mierzenie się z kryzysem wywołuje w nas bezradność, poczucie braku możliwości poradzenia sobie z daną sytuacją. Odczuwamy dyskomfort emocjonalny, wysokie napięcie, paraliż emocjonalny, brak kontroli nad własnym życiem. Przebywanie w takim stanie wyczerpuje energię życiową i przenosi się na wszystkie sfery życia człowieka.

Zobacz też: Uczymy się nawet wtedy, gdy przegrywamy. Kiedy mentor może nam pomóc?

Doświadczenie kryzysu przekłada się na 4 poziomy dysfunkcjonalności: 

• Fizjologiczny, np. brak snu;
• Emocjonalny, np. obawa przed utratą kontroli;
• Poznawczy, np. utrata orientacji w wydarzeniach;
• Behawioralny, np. impulsywne niekontrolowane działania autodestrukcyjne lub agresja skierowana na inne osoby.

To, co charakterystyczne dla kryzysu to czasowy charakter odstępstw, a wybicie z naturalnej równowagi mija wraz z radzeniem sobie z kryzysem. Zwyczajowo przyjmuje się, że ostry stan kryzysu trwa około 6-8 tygodni, po tym czasie ogólne poczucie zamętu powinno zacząć się zmniejszać.

Warto zauważyć, iż w kryzysie czas działa na korzyść – przy założeniu jednak, że osoba nim dotknięta posiada odpowiednie wsparcie (wewnętrzne własne zasoby lub pomoc zewnętrzną). Kryzys zawsze najintensywniejszy jest na początku, a z czasem zaczyna słabnąć.

Co dzieje się wówczas, kiedy pozostając w kryzysie nie otrzymamy wsparcia oraz nie będziemy mogli poradzić sobie z tą sytuacją samodzielnie? Może to prowadzić do powstania poważniejszych zaburzeń. Przykładami ich mogą być: uzależnienia, zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju.

Ważne byśmy pamiętali, iż jeśli kryzys nie znajduje rozwiązania przechodzi w postać „utajoną”, która może trwać bardzo długo. Jest to stan pozornego spokoju, który jednak grozi nawrotami ostrego pełnoobjawowego kryzysu.

By nie pozostawać jedynie w pesymistycznym tonie trzeba zaznaczyć, iż kryzys niejednokrotnie może przerodzić się w wydarzenie prowadzące do naszego rozwoju. Może być momentem przełomowym w życiu człowieka i motywatorem do pozytywnych zmian. Do poradzenia sobie z kryzysem musimy uruchomić w sobie wiele zasobów, co w dłuższej perspektywie może nas wzmacniać, uodparniać, rozwijać i powodować wzrost oraz dojrzałość życiową.

Przykłady pozytywnych zmian:

• Nowe zasoby i umiejętności,
• Poczucie sprawczości, Docenianie życia,
• Zmiany wartości i priorytetów,
• Pozytywne zmiany w relacjach z innymi.

Ważne jest zatem byśmy przeżywając sytuację kryzysową potrafili uruchomić własne zasoby, poszukać pomocy profesjonalistów, a w efekcie przekuć trudną sytuację w kolejny życiowy sukces!

Czy optymizmu można się nauczyć? To pytanie zdarza nam się zadawać, kiedy spotykamy kogoś pełnego energii i pozytywnych emocji. Prekursor psychologii pozytywnej – Martin Seligman – twierdzi, że pozytywnego myślenia można się nauczyć. Każdy z nas może dążyć do dobrego życia, wzmacniać swoją odporność, motywować się do działania. To wszystko jest możliwe pod warunkiem, że poznamy siebie, własne ograniczenia, ale przede wszystkim mocne strony. Psychologia pozytywna jest stosunkowo nową dziedziną psychologii, która pomaga – w przeciwieństwie do innych nurtów psychologii – ludziom zdrowym. Psychologia pozytywną można zatem nazwać „nauką o szczęściu”. W jednym z naszych artykułów. Pisaliśmy już o dobrostanie, który został zdefiniowany przez WHO – jako subiektywne postrzeganie przez człowieka zadowolenia z fizycznego, psychicznego i społecznego stanu własnego życia. Od czego zatem zależy nasze szczęście?

Wieloletnie badania naukowe Seligmana wykazują, że na poczucie szczęścia składają się w 50% uwarunkowania genetyczne, w 40% to nasze wybory, aktywność, intencje i celowe działania, a tylko 10% stanowią okoliczności zewnętrzne – zdarzenia, które nas spotykają. Zatem, to co mamy zapisane w genach zwykle warunkuje nasze poczucie satysfakcji i spełnienia. Każdy z nas posiada taki indywidualny, wdrukowany poziom szczęścia, którego wartość można określić za pomocą dobrostanu jaki osiągamy. Warunki w jakim funkcjonujemy również wpływają na nasze poczucie szczęścia – jeśli mają związek z zaspokojeniem podstawowych potrzeb życiowych, jeśli tak nie jest – nie mają one większego znaczenia. Znacznie istotniejszym czynnikiem warunkującym poczucie szczęścia są relacje – nasze związki lub ich brak z innymi ludźmi. Jeśli posiadamy wiele bliskich relacji, nasz poziom szczęścia jest wyższy, a badania pokazują, że cieszymy się także lepszym zdrowiem i żyjemy dłużej. Na tej podstawie Seligman zaprojektował teoretyczny, pięcioskładnikowy model szczęścia pod nazwą PERMA:

• Positive emotion (pozytywne emocje)
• Engagement (zaangażowanie)
• Relationships (relacje)
• Meaning (znaczenie i sens)
• Accomplishment / Achievemen (osięgnięcia).

Zobacz też: Dlaczego wartości są w życiu ważne?

Czy powinniśmy dążyć do szczęścia?

Czasem to bardzo złudne dążenie. Kiedy „szczęście” staje się celem samym w sobie, nie odnajdujemy radości i spełniania w chwili obecnej. Zastanawiamy się co by było, gdyby… jeśli zdobędę coś w przyszłości… miłość, pieniądze, władzę. Wizualizacja sukcesu jest potrzebna, ale nie możemy jej mylić z osiągnięciem szczęścia. Badania Seligmana z pewnością nie wyczerpują indywidualnej definicji szczęścia, jednakże dzięki nim możemy poddać refleksji nasze życie, jego sens i jakość. Poczucie szczęścia jest w nas samych, także w chwili, której czytasz ten artykuł – nikt inny tylko Ty ponosisz odpowiedzialność za swoje uczucia.

Zobacz też: Uczymy się nawet wtedy, gdy przegrywamy. Kiedy mentor może nam pomóc?

Zachęcam wszystkich do zrobienia krótkiego, prostego ćwiczenia, które regularnie wykonywane, daje fantastyczne rezultaty – pod koniec każdego dnia napisz w kalendarzu, notatniku, w komórce – trzy pozytywne rzeczy, które zdobiłaś(eś) dla siebie lub innych… i sprawdź co stanie się po kilku dniach… pozytywne efekty gwarantowane!

Można mówić o wartościach, wyrażając je w pojedynczych słowach np. szacunek, wiara, rodzina, rozwój, zaufanie, bezpieczeństwo. Można też wyrażać swoje wartości bardziej opisowo np. nigdy nie przestawać się rozwijać, być blisko natury i szanować ją, wszystkim się cieszyć, kochać i być troskliwym.

Wartości, to nie jest coś co można zdobyć, dostać czy osiągnąć. Wartości to sposób deskrypcji twojego życia i miejsca, kierując się nimi masz całkowitą pewność, że działasz zgodnie ze sobą, nie idąc na kompromisy. Dają sens każdemu twojemu dniu, bo liczą się znacznie bardziej niż wszystko inne.

To, co jest kluczowe to, uświadomienie sobie własnych wartości i rozważenie, co jest rzeczywiście dla Ciebie istotne, co jest Twoim drogowskazem w życiu. Do tego potrzeba chwili refleksji i zatrzymania się. Taka praca daje wymierne efekty w postaci wyborów jakich dokonujesz oraz świadomie zaplanowanego każdego dnia. Daje także szansę na odblokowanie źródeł motywacji, energii i siły woli, a tym samym stanowi wsparcie przy podejmowaniu decyzji.

To, co jest największą naszą szansą w życiu to możliwość dokonywania wyborów. Jeśli wybór jest zgodny z naszymi wartościami, nie pojawia się dysonans. Jeśli wybraną wartością jest rodzina, to praca nie wypełni nam całego dnia. Zrobimy wszystko, aby spędzić czas z bliskimi, zachowamy równowagę między pracą a funkcjonowaniem poza nią. Szanując naturę, nie będziemy zostawiać śmieci w lesie czy niszczyć ptasich gniazd. Wybierając zaufanie będziemy zakładali dobre intencje innych ludzi. Wybierając szacunek będziemy odnosić się z szacunkiem do wszystkich, bez względu na to, w którym miejscu swojego życia się znajdują.

Trzymanie się swoich wartości daje jeszcze jedną wyjątkową korzyść, utrzymuje naszą wewnętrzną spójność. Działamy dokładnie tak, jak myślimy. Osiągamy wewnętrzny spokój, bycia ze sobą oraz głębokie przekonanie, że jesteśmy na właściwej drodze.